Tacit knowledge

Mensen met (zeer) ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen ((Z)EVMB) kunnen niet vertellen hoe het met ze gaat. Toch weten ouders, verzorgers en zorgprofessionals vaak precies hoe zij zich voelen, soms zelfs zonder duidelijke signalen. Deze gevoelsmatige en intuïtieve kennis heet tacit knowledge. Het is een vorm van weten die moeilijk onder woorden te brengen is. Tacit knowledge is heel belangrijk, omdat het bijdraagt aan een betere zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB. In het onderzoekproject ‘Tacit knowledge: een kwalitatieve studie naar het gebruik en de overdraagbaarheid van impliciete kennis in de zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB‘ (Amsterdam UMC) is tacit knowledge bij (Z)EVMB wetenschappelijk beschreven en onderzocht.

Over het onderzoeksproject

Mensen met (zeer) ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen ((Z)EVMB) kunnen niet vertellen hoe het met ze is. Het onderzoeksproject ‘Tacit knowledge: een kwalitatieve studie naar het gebruik en de overdraagbaarheid van impliciete kennis in de zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB’ van het Amsterdam UMC, laat zien dat ouders en professionals deels op basis van tacit knowledge inschatten hoe het met mensen met (Z)EVMB gaat. Zowel ouders als zorgprofessionals vinden dat hun tacit knowledge cruciaal is in de zorg en ondersteuning voor deze groep. Tegelijkertijd is deze kennis kwetsbaar door het grote aantal professionals per persoon, personeelswisselingen en de mogelijkheid dat mensen met (Z)EVMB hun ouders overleven.

Het onderzoeksproject richtte zich op:

• het verder concretiseren van tacit knowledge

• hoe wordt tacit knowledge opgebouwd en ingezet

• de randvoorwaarden waaraan professionals en zorginstellingen moeten voldoen

• de overdraagbaarheid

Drie deelprojecten

Het onderzoeksproject bestond uit een samenhangende set van drie deelprojecten, die deels parallel aan elkaar, deels chronologisch, zijn uitgevoerd:

Deelproject 1

Verdere specificering van het begrip ‘tacit knowledge in de zorg’, op basis van een literatuurstudie. Uitgevoerd door Maartje Hoogsteyns. Hier lees je het artikel.

Deelproject 2

Empirisch onderzoek naar hoe tacit knowledge wordt toegepast door zowel ouders, medisch professionals en professioneel verzorgenden in de zorg voor mensen met (Z)EVMB. Hiervoor zijn de volgende onderzoeksprojecten gedaan:

• Interviews met elf ouders over tacit knowledge in de zorg voor hun kind, waarvoor ouders ook een filmpje opnamen van specifieke gedragingen van hun kind. Uitgevoerd door Kasper Kruithof en Marga Nieuwenhuijse. Hier lees je het artikel.

• Interviews met één ouder en tien betrokken zorgprofessionals rondom een kind met (Z)EVMB, over het uitwisselen van tacit knowledge tussen verschillende verzorgenden. Uitgevoerd door Kasper Kruithof.

• Interviews met ouders/verwanten en direct en indirect betrokken zorgprofessionals van een woonlocatie. Op welke manieren wordt tacit knowledge door de verschillende betrokkenen gewaardeerd binnen een woongroep, en welke bevorderende en belemmerende factoren worden daarbij beschreven en ervaren. Uitgevoerd door Kasper Kruithof en Marga Nieuwenhuijse.

• Interviews met tien artsen VG over tacit knowledge in de medische zorg voor mensen met (Z)EVMB. De artsen VG werden geïnterviewd over de aard, waarde en overdracht van tacit knowledge van ouders, begeleiders en artsen VG in de medische praktijk. Uitgevoerd door Sylvia Huisman en Ilse Zaal.

• Een onderzoek naar tacit knowledge in de spreekkamer van de arts VG middels geluidsopnames van consulten. Het onderzoek richtte zich op de inhoud, vorm en functie van tacit knowledge tijdens consulten met de arts VG. Uitgevoerd door Ilse Zaal en Sylvia Huisman.

• Vier observaties in zorginstellingen, waarbij werd geobserveerd hoe de begeleiders handelden met de bewoners. Vervolgens werd een interview gehouden met deze begeleiders. Uitgevoerd door Kasper Kruithof en Marga Nieuwenhuijse.

Deelproject 3

Een synthese en implementatie van de bevindingen uit lopende onderzoeksprojecten, met het oog op gebruik ervan in de dagelijkse praktijk. Bij de zorginstellingen die waren betrokken bij dit onderzoeksproject (Stichting Philadelphia Zorg, Esdégé-Reigersdaal, Prinsenstichting en Stichting Omega Amsterdam) zijn zes pilots uitgevoerd. In deze pilots werd ‘iets’ uitgeprobeerd in relatie tot tacit knowledge. Zoals het maken van een video-opname van een interactie tussen een medewerker en een bewoner, waarbij tacit knowledge een belangrijke rol speelde. Deze specifieke interactie werd vervolgens aan de hand van de opname besproken in het team en daarna uitgeprobeerd door anderen. In twee andere pilots werden filmpjes opgenomen van bewoners waarbij onduidelijkheid bestond over hoe zij bepaalde situaties ervaarden. De filmpjes werden vervolgens met ouders en zorgprofessionals gezamenlijk besproken, waarin zij hun interpretaties deelden en van elkaar leerden. De pilots in de instellingen zijn begeleid door Marga Nieuwenhuijse.

Betrokkenen bij het onderzoeksproject: ‘Tacit knowledge: een kwalitatieve studie naar het gebruik en de overdraagbaarheid van impliciete kennis in de zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB

Projectgroep

Maartje Hoogsteyns, docent en onderzoeker Afdeling Ethiek, Recht & Humaniora, Sectie Ethiek van de Zorg, Amsterdam UMC

Amsterdam Kasper Kruithof, docent en onderzoeker Afdeling Ethiek, Recht & Humaniora, Sectie Ethiek van de Zorg, Amsterdam UMC, Amsterdam

Ilse Zaal-Schuller, arts VG/kaderarts palliatieve zorg Emma Kinderziekenhuis, Amsterdam UMC / Prinsenstichting Purmerend

Sylvia Huisman, arts VG Emma Kinderziekenhuis, Amsterdam UMC / Prinsenstichting Purmerend

Marga Nieuwenhuijse, onderzoeker en projectleider Afdeling Ethiek, Recht en Humaniora, Sectie Ethiek van de Zorg, Amsterdam UMC

Amsterdam Dick Willems, emeritus hoogleraar medische ethiek en hoofdaanvrager van het onderzoek Amsterdam UMC, Amsterdam

Susanna de Wit-Blom, projectmanager en ouderexpert ZEVMB, Stichting Complex Care United (2CU)

Bettina Sandbergen-van Veen, directeur en ouderexpert ZEVMB, Stichting Complex Care United (2CU)

Karin de Geeter, orthopedagoog De Geeter & Munsterman Orthopedagogen

Samenwerkingspartners en andere betrokkenen

Stichting 2CU

Amsterdam UMC
De Geeter & Munsterman

Emma Kinderziekenhuis

Esdégé-Reigersdaal

Stichting Omega Amsterdam

Stichting Philadelphia Zorg

Prinsenstichting

Het onderzoeksproject ‘Tacit knowledge: een kwalitatieve studie naar het gebruik en de overdraagbaarheid van impliciete kennis in de zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB‘ van het Amsterdam UMC is gefinancierd door ZonMW, Programma Langdurige Zorg en Ondersteuning.

Tacit knowledge magazine

In het 'Tacit knowledge magazine' zijn de uitkomsten van het onderzoeksproject van het Amsterdam UMC ‘vertaald’ naar praktische tips en tekst voor ouders, zorgmedewerkers en medisch professionals. 

Klik op de afbeelding voor het magazine (en deel het met andere ouders of collega's in de zorg!)

Wetenschappelijke artikelen over tacit knowledge

(Als er nieuwe artikelen verschijnen, wordt deze lijst geupdate)

Tacit knowledge in medical consultations for patients with profound intellectual and multiple disabilities: An exploratory qualitative study

Ilse Harmina Zaal-Schuller, K. Kruithof, M. Hoogsteyns, A.M. Nieuwenhuijse, D.L. Willems & S.A. Huisman 

First published: 25 september 2024

'Tacit knowledge in dyads of persons with profound intellectual and multiple disabilities and their caregivers: An interpretative literature study'

Maartje Hoogsteyns, Ilse Zaal-Schuller, Sylvia Huisman, Appolonia Marga Nieuwenhuijse, Faridi van Etten-Jamaludi, Dick Willems, Kasper Kruithof

Samenvattingen 

Samenvatting literatuuronderzoek tbv onderzoeksproject 'Tacit knowledge: een kwalitatieve studie naar het gebruik en de overdraagbaarheid van impliciete kennis in de zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB’

Auteur: Maartje Hoogsteyns

Samenvatting: De ‘tacit knowledge’ van ouders over hun kind met (zeer) ernstige verstandelijk en meervoudige beperkingen

Auteurs: Kasper Kruithof, Maartje Hoogesteyns, Ilse Zaal-Schuller, Sylvia Huisman, Dick Willems en Appolonia Nieuwenhuijse